نور خورشید برای بدن مزایا و معایبی دارد که به طول زمان و تعداد دفعات ، شدت نور خورشید و حساسیت پوست بستگی دارد در این مطلب نکاتی در مورد کرم ضد آفتاب ارایه میگردد.
مواجهه ملایم بدن انسان با نور خورشید دارای تأثیرات مثبت جسمی (فیزیولوژیک) و روانی (سایکولوژیک) است؛ به عنوان مثال، مواجهه با نور خورشید سبب تحریک گردش خون، افزایش تولید هموگلوبین و حتی کاهش فشارخون می‌شود. به علاوه، نور خورشید به واسطه تولید ویتامینD (از طریق فعال‌سازی پیش‌ساز ویتامین D۳ موجود در اپیدرم) که سبب افزایش جذب کلسیم در سیستم گوارشی می‌شود، در پیشگیری و درمان پوکی استخوان نقش مهمی دارد. نور خورشید در درمان سل غدد و استخوان و انواع خاصی از بیماری‌های پوستی نظیر پسوریازیس و همچنین در کاهش حساسیت افراد نسبت به بیماری‌های عفونی موثر است و همچنین با تحریک سنتز ملانین و افزایش ضخامت پوست، نقش مهمی را در تشکیل مکانیزم‌های طبیعی بدن برای مقابله با آفتاب‌سوختگی ایفا می‌کند.
اما همین نور مفید، مضراتی هم دارد؛ مخصوصا برای پوست، و البته این آثار مضر ناشی از مواجهه با نور خورشید شامل آثار کوتاه‌مدت و بلندمدت است. با برخی از همین عوارض منفی آفتاب و راه‌های برخوررد با آن و پیشگیری از خطراتش آشنا شوید.
آثار کوتاه‌مدت شامل آسیب‌های زودگذر و موقتی لایه اپیدرم است که آفتاب‌سوختگی نامیده می‌شود و علایم آن از یک اریتم (سرخ شدن و سوختگی پوست) تا سوختگی دردناک و همراه با تاول متغیر است. زمانی که قسمت اعظم پوست تحت تأثیر این نوع از سوختگی قرار بگیرد، با علایمی همچون تب و لرز، حالت تهوع و خارش همراه است. تحقیقات نشان می‌دهد این آسیب‌ها ناشی از تخریب یا آسیب لایه سلولی خاردار اپیدرم پوست است که احتمالاً به دلیل بازتولید پروتئین‌های موجود در این سلول‌ها رخ می‌دهد. ترشح واسطه‌های التهاب‌زای شبه هیستامینی توسط سلول‌های آسیب‌دیده سبب گشادشدن عروق و ایجاد اریتم یا سرخی شده و همچنین سبب ادم (تورم) و تحریک تقسیم سلول‌های لایه بازال اپیدرم نیز می‌شود.
آثار مزمن یا بلندمدت مواجهه با نور خورشید که معمولاً کارگران، کشاورزان و مهندسان ساختمانی در معرض آن قرار می‌گیرند، شامل پیری زودرس پوست، ضخیم شدن و از دست رفتن قابلیت ارتجاعی پوست، چروکیدگی پوست (به‌دلیل کاهش توانایی نگهداری آب توسط پوست) و سرطان پوست است.
تاریخچه ضدآفتابضدآفتاب اولین‌بار در دهه ۱۹۴۰ میلادی در طول جنگ جهانی دوم برای جلوگیری از آثار سوء ناشی از نور خورشید برای جذب طیفی از نور خورشید که سبب آفتاب‌سوختگی در سربازان می‌شد، ابداع شد. طیف نور خورشید طول موج‌های گسترده‌ای با طول موج‌های بالای ۷۷۰ نانومتر (مادون قرمز)، بین ۴۰۰ تا ۷۷۰ نانومتر (نور مریی) و ۲۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر (فرابنفش یا UV) را شامل می‌شود. نور مریی و مادون قرمز برای بدن آسیبی در پی نداشته و آسیب‌های نور خورشید ناشی از طول موج‌های UV است که براساس طول موج به سه نوع UV-A با طول موج ۳۲۰ تا ۴۰۰ نانومتر، UV-B ۲۹۰ تا ۳۲۰ نانومتر و UV-C ۲۰۰ تا ۲۹۰ نانومتر تقسیم می‌شود.
UV-A سبب برنزه شدن پوست در نتیجه فتواکسیداسیون فرم خاصی از ملانین در لایه‌های سطحی پوست بدون ایجاد التهاب و علایم خاص می‌شود. پیری زودرس پوست، چروک و سرطان پوست ناشی از این محدوده طیف نور فرابنفش است.
UV-B محدوده‌ای از طیف نور فرابنفش است که مسوول ایجاد اریتم یا آفتاب‌سوختگی و واکنش‌های التهاب‌زاست که نهایتاً به تولید ملانین و برنزه شدن پوست منجر میشوند.
UV-C تشعشعات کوتاه فرابنفش را شامل می‌شود. اگرچه برای بافت‌های بدن بسیار آسیب‌رسان است، بیشتر آن توسط لایه اُزون اتمسفر زمین فیلتر می‌شود و به پوست بدن ما نمی‌رسد. با این حال، ممکن است با منابع مصنوعی نور فرابنفش نظیر دستگاه سولاریوم تولید و منتشر شود.
محتویات ضدآفتابمواد جاذب پرتوهای فرابنفش موجود در کِرِم‌ها و لوسیون‌های ضدآفتاب به دو گروه جاذب‌های آلی و غیرآلی تقسیم میشوند. جاذب‌های آلی از لحاظ اتم‌های تشکیل دهنده حاوی کربن، هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن بوده و به‌صورت مولکول‌های منفرد در فرمولاسیون نهایی پراکندهاند.
این نوع از جاذب‌ها طول موج خاصی از نور فرابنفش را جذب کرده و پس از استفاده روی پوست ظاهری شفاف و بی‌رنگ دارند. پس از جذب نور فرابنفش توسط این مواد، انرژی آن به‌صورت ارتعاش و چرخش حول پیوند‌های کووالانسی به دام افتاده و پس از تهییج مولکول برای برگشت به حالت پایه، از خود امواج مادون قرمز ساطع می‌کنند که بی‌خطر بوده اما در سطح پوست ایجاد حرارت می‌کند. به عنوان مثال پارسول ۱۷۸۹، پارسول MCX و پارسول ۵۰۰۰ جزو این مواد ضدآفتاب هستند. با توجه به اینکه هر جاذب آلی طیف خاصی از نور فرابنفش را جذب می‌کند، در فرمولاسیون ضدآفتاب نباید به یک جاذب آلی اکتفا کرد و معمولاً مجموعه‌ای از آنها به کار برده می‌شود.
جاذب‌های غیرآلی از لحاظ اتم‌های تشکیل‌دهنده حاوی روی، تیتانیوم و اکسیژن هستند و در فرمولاسیون به‌صورت اجتماعی از هزاران مولکول منفرد مشاهده میشوند.
این نوع از جاذب‌ها طیف وسیعی از امواج فرابنفش را جذب می‌کنند. قطر این تجمعات مولکولی بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ نانومتر متغیراست. در صورت کوچک بودن قطر (زیر ۱۰۰ نانومتر) پس از استفاده روی پوست ظاهری شفاف و بی‌رنگ داشته، اما در صورت بزرگ بودن آنها (بالای ۲۰۰ نانومتر) روی پوست رنگ گچی ایجاد کرده که از لحاظ آرایشی نامطلوب است. دی اکسید تیتانیوم (TiO۲) و اکسید روی (ZnO) مثال‌هایی از این نوع جاذب‌ها هستند.
SPF چیست؟
SPF فاکتور حفاظتی در برابر نور خورشید است. این فاکتور تنها حفاظت در مقابل طول موج‌های UV-B را نشان می‌دهد و به سایر طول موج‌های فرابنفش نظیر UV-A که در آثار مزمن مانند پیری و سرطان پوست نقش به سزایی دارد، هیچ ربطی ندارد. برای محاسبه SPF ابتدا باید حداقل انرژی مورد نیاز برای ایجاد اولین درجه آفتاب‌سوختگی، اریتم (سرخی) حساس کمینه با نام دوز اریتم کمینه را تعریف کنیم. دانشمندان به منظور کمی کردن حداقل انرژی مورد نیاز برای ایجاد اریتم کمینه (MED) واحدی را اتخاذ کرده‌اند که به طول موج وابسته نیست.
این واحد E-ویتون بر سانتی‌متر مربع (E-Viton cm-۲) نامیده می‌شود که معادل ۱۰ میکرووات از انرژی نور در طول موج ۷/۲۹۶ نانومتر (این طول موج بیشترین تأثیر را در ایجاد اریتم دارد) بر واحد سطح، سانتی‌متر مربع است. برای ایجاد اریتم حساس کمینه (MPE) به ۴۰ E-ویتون در واحد سطح و در مدت زمان یک دقیقه یا ۱ E-ویتون در واحد سطح و در مدت زمان۴۰ دقیقه یا ۴ E-ویتون در واحد سطح و در مدت زمان۱۰ دقیقه مورد نیاز است. بنابراین در این واحد، انرژی و زمان در نظر گرفته شده است و طول موج نور در آن دخالتی ندارد.
عامل محافظت از خورشید (SPF) به منظور کمی کردن کارایی نسبی مواد ضدآفتاب مطرح شده است و به صورت نسبت انرژی مورد نیاز برای ایجاد اریتم کمینه در پوست محافظت شده بعد از استفاده ۲ میلی‌گرم بر سانتی‌متر مربع فرمولاسیون نهایی محصول ضدآفتاب بر انرژی مورد نیاز برای ایجاد اریتم کمینه در پوست محافظت نشده تعریف می‌شود.
برای مثال، اگر در فردی به طور معمول برای ایجاد اریتم یا سرخی حداقل به ۲۰ دقیقه در معرض نور خورشید قرار گرفتن زمان نیاز است، پس از استفاده از ضدآفتابی با ۶=SPF به ۱۲۰ دقیقه زمان برای ایجاد اریتم در همان فرد زمان نیاز است که از حاصل‌ضرب ۲۰ در ۶ در صورتی که محصول شسته نشود یا با تعریق برداشته نشود، حاصل می‌شود.
با توجه به حساسیت پوست افراد، ضدآفتاب‌ها با SPF مختلف توصیه می‌شود. برای افرادی که دارای پوست حساس هستند و پوست آنها به آسانی در مقابل آفتاب می‌سوزد، ضدآفتاب‌هایی با SPF ۱۵ یا بالاتر پیشنهاد می‌شود. همچنین توجه به این نکته الزامی است که عدد SPF نشان‌دهنده درصد حفاظت نیست.
وقتی SPF بالاتر میرود…افزاینده‌های SPF به موادی گفته می‌شود که بدون اینکه ماهیت جاذب آلی و یا غیرآلی داشته باشند سبب افزایش SPF میشوند؛ به عنوان مثال، پونگامول گرفته‌شده از دانه‌های نوعی گیاهی هندی که به صورت سنتی برای درمان بسیاری از بیماری‌های پوستی استفاده میشده است، در مقابل UV به خصوص محدوده UVA حفاظت بخش است و در غلظت ۱ درصد، SPF را از ۱۴ تا ۵/۲۷ واحد افزایش می‌دهد.
امروزه برای افزایش SPF در برخی فرآورده‌های ضدآفتاب از فناوری نانو نیز استفاده شده است تا بدون افزایش غلظت جاذب‌های آلی و غیرآلی، SPF ضدآفتاب افزایش یابد. کره‌های تو خالی پلیمری مثالی از این افزاینده‌های SPF است. این کره‌ها از آب پر شده و غیرقابل رویت هستند و در اثر تابش نور روی پوست احساس نمی‌شوند. در هنگام استعمال روی پوست آب به‌صورت برگشت ناپذیر از کره‌ها خارج شده و کره‌های توخالی به جای می‌گذارد که با شکست و انحراف نور نقش موثری در افزایش SPF دارند.
۵نکتـه برای انتـخاب و خریـد ضدآفتـاب
▪ اولین و مهم‌ترین نکته در انتخاب ضدآفتاب‌ها، توجه به پوشش‌دهی ضدآفتاب در طول موج‌های UV-A است. توجه داشته باشید در حال حاضر عدد SPF تنها نشان‌دهنده میزان حفاظت در مقابل UV-B است، بنابراین دقت کنید در فرآورده جاذب‌های آلی UV-A نظیر پارسول ۱۷۸۹ وجود داشته باشد. همچنین استفاده از جاذب‌های غیرآلی به‌صورت اولترا فاین که اجتماعات مولکولی از قطر کوچک‌تری برخوردار بوده، به جذب بهتر ضدآفتاب، شفافیت آن روی پوست و کاهش احتمال ایجاد جوش و احساس سنگینی محصول کمک می‌کند، باید مورد توجه قرار گیرد.
▪ دومین نکته در انتخاب میزان SPF ضدآفتاب این است که باید توجه داشت تنها در شرایط ویژه مانند اسکی، کوهنوردی و شنا و در پوست‌های حساس به نور و تحت درمان که پوست به محافظت ویژه یا حداکثر نیاز دارد، باید از SPFهای بالای ۵۰ استفاده کرد. استفاده از افزاینده‌های SPF در فرآورده‌های ضدآفتاب با کاهش غلظت مورد نیاز جاذب‌های آلی برای رسیدن به SPFهای بالا، از آثار سوء ناشی از غلظت بالای مواد ضدآفتاب روی پوست جلوگیری می‌کند.
▪ سومین نکته در این خصوص توجه به این موضوع است که به عنوان مثال ۳۰SPF به این معنا نیست که پوست ۳۰ ضرب در ۲۰ دقیقه در مقابل آفتاب مصون می‌ماند، چرا که پراکنش مواد ضدآفتاب در سطح پوست یکنواخت نبوده و معمولاً با تعریق یا مالش با سطوح دیگر این مواد از سطح پوست برداشته میشوند و بنابراین ضدآفتاب با هر SPF باید ۲ ساعت یکبار تجدید شود.
▪ نکته چهارم اینکه این تصور که ضدآفتاب تنها باید در تابستان و در زیر نور مستقیم خورشید مورد استفاده قرار گیرد، کاملاً اشتباه است و در سایر فصول و حتی زیر نور لامپ باید برای پیشگیری از پیری زودرس ناشی از آثار مضر نور روی پوست، از ضدآفتاب استفاده کرد. همچنین به منظور جذب و اثربخشی بهتر ضدآفتاب، معمولاً ۳۰ دقیقه قبل از مواجهه با منبع نور باید از ضدآفتاب استفاده کرد.
▪ پنجمین نکته در انتخاب محصولات ضدآفتاب توجه به این نکته است که یک ضدآفتاب کامل علاوه بر مواد ضدآفتاب باید حاوی مواد مرطوب کننده، التیام بخش و ضدالتهاب، آنتی‌اکسیدان و ضدپیری زودرس و مواد کنترل کننده تعریق نیز باشد.
نکاتی در مورد کرم ضد آفتاب
دکترحسین بصیری
